Bezpieczny Bank nr 2 (83) 2021, s. 121-149
https://doi.org/10.26354/bb.6.2.83.2021
Tomasz Jura
ORCID: 0000-0001-7707-4700
tomaszfilipjura@gmail.com
absolwent pierwszego stopnia Szkoły Głównej Handlowej w Warszawie na kierunku Finanse i Rachunkowość, student czwartego roku Prawa na WPiA UW. Laureat nagrody Prezesa Zarządu BFG w konkursie na najlepsze prace licencjackie, magisterskie i doktorskie z zakresu problematyki stabilności systemu finansowego w kategorii prac licencjackich
Kredyty waloryzowane do franka szwajcarskiego a ryzyko systemowe w polskim sektorze bankowym
Loans denominated and indexed to the Swiss franc and systemic risk in the Polish banking sectorStreszczenie
Kredyty denominowane i indeksowane do franka szwajcarskiego zostały wprowadzone do oferty banków i udzielane na masową skalę w latach 2004–2008. Istotny wpływ na to miał przede wszystkim dynamiczny rozwój rynku nieruchomości i niewystarczający kapitał krajowy do sfinansowania jego rozwoju, a także sprzyjający tym zjawiskom dysparytet stóp procentowych oraz aprecjacja złotego począwszy od 2004 roku do lipca 2008 roku. Od sierpnia 2008 roku nastąpiła gwałtowna aprecjacja kursu helweckiej waluty, która w połączeniu z załamaniem rynku swapów spowodowała materializację ryzyka rynkowego. Ponadto aprecjacja złotego przyczyniła się do podniesienia wskaźnika LTV w porównaniu z kredytami złotowymi, co sprawia, że kredyty waloryzowane do kursu CHF mogą charakteryzować się podwyższonym ryzykiem kredytowym. W 2019 roku po wydaniu głośnego wyroku Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej zwiększyło się także prawdopodobieństwo materializacji ryzyka prawnego. Należy podkreślić, że przeprowadzona analiza dowiodła, że mimo wskazanych wyżej zagrożeń związanych z kredytami waloryzowanymi do CHF stabilność polskiego sektora bankowego nie jest bezpośrednio zagrożona – m.in. z powodu wyższych niż w innych państwach UE wymogach kapitałowych. W pracy zaproponowano jednak działania, które powinny podjąć instytucje safety net, aby doprowadzić do złagodzenia problemu.
Słowa kluczowe: kredyty mieszkaniowe, frank szwajcarski, kurs walutowy, ryzyko, instytucje sieci bezpieczeństwa
Abstract
Loans denominated and indexed to the Swiss franc were introduced to the banks’ offer and granted on a massive scale in the years 2004–2008. This was mainly due to the dynamic development of the real estate market and insufficient domestic capital to finance its development, as well as the favourable interest rate disparity and appreciation of the Polish currency zloty from 2004 to July 2008. From August 2008, there was a sharp appreciation of the Helvetic currency, which, combined with the collapse of the swap market, resulted in the materialization of a market risk. Moreover, the appreciation of the zloty contributed to an increase in the LTV ratio as compared to zloty loans, which means that loans indexed to the CHF exchange rate may be characterized by increased credit risk. In 2019, after the high judgment of the Court of Justice of the European Union was issued, the likelihood of legal risk materialization increased. It should be emphasized that the conducted analysis proved that despite the above-mentioned risks related to loans indexed to CHF, the stability of the Polish banking sector is not directly threatened, inter alia due to higher capital requirements than in other EU countries. However, the author proposes actions that should be taken by safety net institutions to alleviate the problem.
Key words: mortgage loans, Swiss franc, exchange rate, risk, safety net institution
JEL: G01, G10, G21, G18, G28
Bibliografia
Beer Ch., Ongena S., Peter M., Borrowing in Foreign Currency: Austrian Households as Carry Traders, Swiss National Bank 2009, https://www.snb.ch/n/mmr/reference /sem_2009_06_14_peter/source/sem_2009_06_14_peter.n.pdf
BFG, Sytuacja w sektorze bankowym. Informacja miesięczna. Grudzień 2019, https://www.bfg.pl/strefa_dokumentow/sytuacja-w-sektorze-bankowym/ (dostęp 08.05.2020)
BFG, Sytuacja finansowa w sektorze bankowym wg stanu na 31 grudnia 2020 r. https://www.bfg.pl/wp-content/uploads/informacja-miesieczna-2020.12-www.pdf
BIK, Portfel frankowicza, https://media.bik.pl/informacje-prasowe/386907/ aktualnosci-bik-portret-frankowicza-2018-03-21, (dostęp 09.05.2020)
BIK, Portfel frankowicza, https://media.bik.pl/informacje-prasowe/455049/ aktualnosci-bik-portret-frankowicza-2019-08-05, (dostęp 09.05.2020)
BIK, Portfel frankowicza. https://media.bik.pl/informacje-prasowe/483350/ aktualnosci-bik-portret-frankowicza-2020-02-04, (dostęp 08.05.2020)
EBC, FINANCIAL STABILITY REVIEW JUNE 2010, https://www.ecb.europa.eu/ pub/pdf/fsr/financialstability review201006en.pdf (dostęp 04.05.2020)
European Financial Congress, Konsekwencje prawne, ekonomiczne i społeczne wyroku TSUE w sprawie kredytów „frankowych”, Sopot, luty 2020, https://fundacjacms.pl/wp-content/uploads/2020/02/Raport_Konsekwencje-wyroku-TSUE-w-sprawie-kredytow-frankowych.pdf (dostęp 12.05.2020)
Fischer A.M., Yeşin P., Foreign currency loan conversions and currency mismatches, SNB 2009, https://www.snb.ch/n/mmr/reference/working_paper_2019_04/source/ working_paper_2019_04.n.pdf (dostęp 10.05.2020)
FMA Minimum Standards for the Risk Management and Granting of Foreign Currency Loans and Loans with Repayment Vehicles (FMA-FXTT-MS) of 01.06.2017 https://www.esrb.europa.eu/mppa/cbmd/shared/pdf/Austria/FMA-FXTT-MS_2017_EN.pdf (dostęp 12.05.2020)
GUS, Wyniki finansowe banków w 2020 roku, kwiecień 2021, https://stat.gov.pl/download/gfx/portalinformacyjny/pl /defaultaktualnosci/5503/5/25/1/sygnalna_wyniki_finansowe_bankow_w_2020_roku.pdf
https://balkaninsight.com/2018/07/13/croatian-swiss-franc-borrowers-declare-victory-over-banks-07-13-2018/ (dostęp 10.05.2020)
https://rf.gov.pl/aktualnosci-z-rynku/bankowosc-i-rynek-kapitalowy/Rzecznik_Finan sowy__nie_ma_podstaw_do_roszczen_bankow_wobec_frankowiczow_za_korzysta nie_z_kapitalu__23108 (dostęp 11.05.2020)
https://www.bankier.pl/wiadomosc/Rezerwa-portfelowa-mBanku-na-kredyty-frankowe-utworzona-w-IV-kw-2019-r-wynosi-293-mln-zl-7804891.html (dostęp 12.05.2020)
https://www.fma.gv.at/en/fma-survey-on-foreign-currency-loans-in-the-4th-quarter-of-2019-outstanding-volume-has-fallen-by-three-quarters-since-its-peak-in-2008/ (dostęp 10.05.2020)
https://www.mbank.pl/relacje-inwestorskie/komunikaty-gieldowe/komunikat.html# xfmolssoh1 (dostęp 12.05.2020)
https://www.mbank.pl/relacje-inwestorskie/komunikaty-gieldowe/komunikat. html?i=4411#hyxq68qa41 (dostęp 11.05.2020)
https://www.mbank.pl/relacje-inwestorskie/komunikaty-gieldowe/komunikat.html?i =4420 (dostęp 12.05.2020)
https://www.prezydent.pl/download/gfx/prezydent/pl/defaultaktualnosci/5418/187/1/ustawa.przywrocenie.rownosci.stron.15.01.2016l.pdf, (dostęp 12.05.2020)
https://wgospodarce.pl/informacje/29983-rzecznik-knf-wyliczenia-komisji-w-sprawie-ustawy-spreadowej-gotowe (dostęp 11.05.2020)
Jabłoński M., Koźmiński K., Bankowe kredyty waloryzowane do kursu walut obcych w orzecznictwie sądowym, Wolters Kluwer, Warszawa 2018
KNF, BION – PTE – mapa ryzyka, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty /img/BION_PTE_mapa_ryzyka.pdf (dostęp 10.05.2020)
KNF, INFORMACJA w zakresie skutków projektu ustawy o sposobach przywrócenia równości stron niektórych umów kredytu i umów pożyczki. Wpływ na instytucje kredytowe, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/Skutki_finansowe_ projektu_58134.pdf (dostęp 12.05.2020)
KNF, Materiał analityczny KNF – opinia KNF (druk nr 729, 811, 877), http://konfederacjalewiatan.pl/aktualnosci/2017/1/_files/2017_04/Materia_analityczny_KNF.pdf (dostęp 22.06.2021)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2007 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/Raport_banki_2007_8627.pdf (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2008 roku – wersja ostateczna, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/ Raport_banki_2008_10241.pdf, (dostęp 04.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2009 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/Banki%202009_raport_22743.pdf, (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2010 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/Banki_2010_26414.pdf, (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2011 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_2011_31319.pdf, (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2012 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_w_2012_pdf_34744.pdf, (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2013 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJ_BANKOW_2013_37856.pdf (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2014 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_2014_12_41472.pdf (dostęp 05.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2015 roku
KNF, Raport o sytuacji banków w 2016 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_2016_54435.pdf (dostęp 12.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2017 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl /komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_2017_12_61471.pdf (dostęp 12.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w 2018 roku, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_2018_65694.pdf (dotęp 12.05.2020)
KNF, Raport o sytuacji banków w I kwartale 2019, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/ komponenty/img/RAPORT_O_SYTUACJI_BANKOW_2019_I_Q_66645.pdf (dostęp 12.05.2020)
KNF, SYTUACJA FINANSOWA BANKÓW W 2005 R. SYNTEZA, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty /img/ synteza 2005_4737.pdf (dostęp 04.05.2020)
KNF, SYTUACJA FINANSOWA BANKÓW W 2006 R. SYNTEZA, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/synteza2006_4736.pdf, (dostęp 05.05.2020)
KNF, Wyniki badania portfela kredytów mieszkaniowych i konsumpcyjnych gospodarstw domowych według stanu na koniec 2018 2018aneks do „Raportu o sytuacji banków w 2018” https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/ KREDYTY_MIESZKANIOWE_I_KONSUMPCYJNE_2018.pdf, (dostęp 09.05.2020)
Lissowska M., Szulfer J., Cykl mieszkaniowy a system bankowy – przypadek Polski, Prace i Materiały Instytutu Rozwoju Gospodarczego SGH, Warszawa 2012
Mielus P. Wpływ sanacji kredytów frankowych na rynek swapów walutowych w PLN, https://journals.umcs.pl/h/article/view/5124 (dostęp 12.05.2020)
Mikołajczyk M., Bankowość hipoteczna w: Zaleska M. [red.], Świat Bakowości, Difin, Warszawa 2018
Młynarska-Sobaczewska A., Opinia w przedmiocie ustawy o szczególnych zasadach restrukturyzacji walutowych kredytów mieszkaniowych w związku ze zmianą kursu walut obcych do waluty polskiej, Biuro Analiz Sejmowych, https://orka.sejm.gov.pl/rexdomk7.nsf/0/AB2697F06B466972C1257EC1002A8775/%24File/i1989-15A.rtf (dostęp 22.06.2021)
NBP, Do druku nr 3660 – opinia NBP, https://orka.sejm.gov.pl/Druki7ka.nsf/0/8515B1F5CB6F3D16C1257E9800392AA1/%24File/3660-003.pdf (dostęp 22.06.2021)
NBP, Raport o stabilności systemu finansowego, grudzień 2019, https://www.nbp.pl/systemfinansowy /rsf122019.pdf (dostęp 08.05.2020)
NBP, Raport o stabilności systemu finansowego, czerwiec 2021, https://www.nbp.pl/systemfinansowy/rsf062021.pdf?v=2
NBP, Raport o sytuacji na rynku nieruchomości mieszkaniowych w Polsce w latach 2002-2009, https://www.nbp.pl/publikacje/rynek_nieruchomosci/raport_2002_2009 (dostęp 15.05.2020)
Oppenheim K., Kulisy „frankowej” katastrofy, https://polskatimes.pl/kulisy-frankowej-katastrofy/ar/12077676 (dostęp 04.05.2020 r.)
Radzikowski M., Kontrowersje w postrzeganiu kredytów w walutach obcych w Polsce i ich weryfikacja w ujęciu ekonomiczno-finansowym, Wroclaw Economic Reviev 24/1, http://wuwr.pl/ekon/article/view/8486 (dostęp 05.05.2020)
Rekomendacja P dotycząca zarządzania ryzykiem płynności finansowej banków, KNF, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/rekomendacja_P_032015_43779.pdf (08.08.2020)
Rekomendacja S dotycząca dobrych praktyk w zakresie zarządzania ekspozycjami kredytowymi zabezpieczonymi hipotecznie https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/Nowelizacja_Rekomendacji_S_3_12_2019_67953.pdf (dostęp 12.05.2020)
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) nr 575/2013 z dnia 26 czerwca 2013 r. w sprawie wymogów ostrożnościowych dla instytucji kredytowych i firm inwestycyjnych, zmieniające rozporządzenie (UE) nr 648/2012 (Capital Requirements Regulation, CRR)
Stypułkowski C., Franki niestety istnieją, http://cezarystypulkowski.pl/2019/01/08 /franki-niestety-istnieja/ (dostęp 05.05.2020)
Szelągowska A., Rozwiązania dotyczące kredytów hipotecznych w walutach obcych w krajach Unii Europejskiej, Kancelaria Senatu RP, Warszawa 2018, https://www.senat.gov.pl/gfx/senat/pl/senatekspertyzy/4891/plik/oe-270.pdf (dostęp 10.05.2020)
Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (wersja skonsolidowana, Dz. Urz. C 202 z 2016 r., wersja skonsolidowana)
UKNF, Komunikat Urzędu KNF w związku z orzeczeniem TSUE, https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/Komunikat_UKNF_ws_orzeczenia_TSUE_67281.pdf (dostęp 12.05.2020)
Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz.U. 1964 Nr 16 poz. 93., Dz. U. z 2019 r. poz. 1145, 1495.)
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe, Dz. U. 1997 Nr 140 poz. 939 Dz. U. z 2019 r. poz. 2357, z 2020 r. poz. 284, 288, 321.
Ustawa z dnia 29 lipca 2011 r. o zmianie ustawy — Prawo bankowe oraz niektórych innych ustaw http://prawo.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp /WDU20111650984/ O/D20110984.pdf (dostęp 11.05.2020)
Ustawa z dnia 9 października 2015 r. o wsparciu kredytobiorców, którzy zaciągnęli kredyt mieszkaniowy i znajdują się w trudnej sytuacji finansowej (Dz. U. 2015 poz. 1925, Dz. U. z 2019 r. poz. 2138.)
Ustawa z dnia 15 stycznia 2016 r. o podatku od niektórych instytucji finansowych (Dz. U. 2016 poz. 68., Dz. U. z 2019 r. poz. 1836.)
Wiatr, M.S., Niedziółka P., Rozdział 3, Ryzyko bankowe w: Zaleska M. [red.], Świat Bakowości, Difin, Warszawa 2018
Wiewiórowska-Domagalska A., Prawo z tektury. Państwo mogło zapobiec problemom frankowiczów [HISTORIA KRYZYSU] https://serwisy.gazetaprawna.pl/finanse-osobiste/artykuly/1424985,rola-panstwa-w-kryzsie-frankow1.1ym.html (dostęp 04.05.2020 r.)
ZBP, Raport AMRON-SARfin, Ogólnopolski raport o kredytach mieszkaniowych i cenach transakcyjnych nieruchomości 4 / 2019, https://zbp.pl/getmedia/9b70af88-8203-4f1d-822e-b5ed8a798783/Raport-AMRON-SARFiN-Nr-4-2019_Pl (dostęp 10.05.2020)
Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 kwietnie 2019 r. Sygn. akt III CSK 159/17, http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/III%20CSK%20159-17-1.pdf, (dostęp 11.05.2020
Zalecenie Europejskiej Rady Ryzyka Systemowego z dnia 21 września 2011 r. dotyczące udzielania kredytów w walutach obcych, https://www.esrb.europa.eu/pub/pdf/recommendations/2011/ESRB_2011_1.en.pdf (dostęp 12.05.2020)
